Όλα είναι δρόμος, η γενιά των Beat και εμείς
Φίλες και φίλοι, πολλές φορές, όταν τα πράγματα βαλτώνουν, όταν νοιώθουμε πως τίποτα δεν πάει καλά, χρειάζεται να κάνουμε μια νέα αρχή. Θέλουμε να γυρίσουμε πίσω εκεί στο σταυροδρόμι και «ν’ αλλάξουμε γνώμη» που τραγούδησε κάποτε κι ο Πάνος Γαβαλάς.
Χρειαζόμαστε καινούργιους δρόμους. Και καλά να υπάρχουν, αν δεν υπάρχουν; Τότε πρέπει να τους ανοίξουμε είχε πει κάποιος, δε θυμάμαι ποιος ήταν αλλά σίγουρα έσφυζε από αποφασιστικότητα.
Πράγματι.
Υπάρχουν πολλοί που ζουν με τη δύναμη της αποφασιστικότητας και με βεβαιότητες. Σταθερές ή εναλλασσόμενες λίγη σημασία έχει. Πάντως ζουν με βεβαιότητες ακόμη και σε αβέβαιους καιρούς. Αποπνέουν σιγουριά που μερικές φορές φτάνει στην υπερβολή, την εγωπάθεια και το διχαστικό λόγο.
Υπάρχουν άλλοι όμως που ζουν με αμφιβολίες, με ερωτήσεις. Κάποιοι από αυτούς, απίστευτα λίγοι, μέσα από δυσκολίες, αφοσιωμένοι σε στόχους, ίσως φωτισμένοι, τα καταφέρνουν και ανοίγουν καινούργιους δρόμους. Δίνουν νέες απαντήσεις.
Άλλοι, πάλι, παραδίνονται. Εγκαταλείπουν την αναζήτηση την προσπάθεια ανασυγκρότησης και αφήνονται στο κυρίαρχο ρεύμα της κάθε εποχής να τους οδηγήσει.
Υπάρχει και μια τέταρτη μικρή ομάδα. Εκείνοι που δεν βρίσκουν απαντήσεις αλλά συνεχίζουν να συντηρούν τις ερωτήσεις. Κυρίως το κάνουν με μια ορισμένη στάση ζωής, άλλοτε περιθωριακή, άλλοτε ανατρεπτική και πάντως σε κάθε περίπτωση «σπάταλη».
Είναι αυτοί που εγκαταλείπουν το κάστρο μπροστά στη δύναμη του επιτιθέμενου εχθρού, αλλά προλαβαίνουν και παίρνουν μαζί τους τις σημαίες τους. Κάποιοι τους λένε λούμπεν, κάποιοι τρελούς, κάποιοι απλά περιθωριακούς.
Αυτοί οι άνθρωποι έχουν μια παράξενη γοητεία. Κυοφορούν μέσα από το βίωμα. Και μπορεί μια μέρα να μετατρέψουν το βίωμα σε μήνυμα, ή έστω σε μια κραυγή. Μπορεί μια μέρα να σηκωθούν όρθιοι, όπως σηκώθηκε όρθιος ο Ginsberg το 1955 σε μια αίθουσα στον Σαν Φρα, και να βγάλουν ένα «Ουρλιαχτό»…
Αυτοί οι άνθρωποι έχουν μια παράξενη γοητεία. Κυοφορούν μέσα από το βίωμα. Και μπορεί μια μέρα να μετατρέψουν το βίωμα σε μήνυμα, ή έστω σε μια κραυγή.
Ουρλιαχτό Πάνος Κατσιμίχας
Ναι, να βγάλουν ένα «Ουρλιαχτό», το ουρλιαχτό μιας γενιάς, μιας χώρας, μιας εποχής.Ένα Ουρλιαχτό-φυλαχτό στο σώμα των αυτών που έρχονται.
Εκεί είμαστε τώρα με κάποια έννοια και εμείς… Μέσα στην κατάρρευση του προηγούμενου κύκλου κάποιοι πορεύονται με απόλυτες βεβαιότητες παλιές ή καινούργιες και κάποιοι παραμένουν αβέβαιοι και αμφίβολοι. Νοιώθουν τα γεγονότα να τους ξεπερνούν, είναι σαν ξεριζωμένα δέντρα έτοιμα να παρασυρθούν από τους δυνατούς ανέμους.
Σε τέτοιες στιγμές είναι η ώρα να ανατρέξει κανείς στο παρελθόν για να αντλήσει διδάγματα ή έστω για να παρηγορηθεί, γιατί σίγουρα υπήρξαν κι άλλες εποχές ακόμη πιο σκληρές τη σημερινή. Γιατί ο τελικός διαχρονικός συντελεστής προόδου είναι θετικός για την ανθρωπότητα τουλάχιστον μέχρι τώρα, αυτό καλό είναι να μη το ξεχνάμε αν και διαφέρει από το προσωπικό βίωμα τους καθενός.
Γυρίζουμε πίσω λοιπόν, σε μια μακρινή γενιά και μια εποχή που παρά τις τόσες διαφορές, έχει μια μεγάλη ομοιότητα με
το σήμερα, γιατί ήταν η εποχή της μεγάλης διάψευσης…
Γυρίζουμε στη μεταπολεμική γενιά στην Αμερική, τη γενιά που λογοτεχνικά ανέδειξε τους Βeat, με τους Κέρουακ,
Γκίνσμπεργκ και Μπάροουζ να αποτελούν τους σημαντικότερους εκπροσώπους της.
Αλλά ας κάνουμε μια γρήγορη αναδρομή στο πολιτικό περιβάλλον και το κοινωνικό κλίμα που κυριαρχούσε τότε… Αμέσως μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και την ήττα του ναζισμού, η ανθρωπότητα έχοντας καταβάλει ένα ανυπολόγιστο τίμημα στο βωμό της μισαλλοδοξίας, είχε μια νέα ευκαιρία.
Η αργοκίνητη μαούνα της Δημοκρατίας, έχει νικήσει τις αποφασιστικές στρατιές του Χίτλερ, η αλήθεια είναι βέβαια ότι το πέτυχε αυτό και με την αποφασιστική βοήθεια του Κόκκινου Στρατού του πατερούλη Στάλιν και τις ανυπολόγιστες θυσίες των λαών της Σοβιετικής Ένωσης.
Οι νικητές του πολέμου, ανέλαβαν από την επόμενη μέρα, να σχεδιάσουν το μέλλον της ανθρωπότητας. Να θεσμίσουν δικλείδες ασφαλείας, να μην επαναληφθούν καταστροφικές επιλογές, να περιοριστούν οι υπέρμετρες εξουσίες και οι αυθαιρεσίες τουλάχιστον σε διεθνικό επίπεδο.
Οι ιδέες υποχωρούν, η μεγάλη ελπίδα ότι μπορεί πάνω στα ερείπια να οικοδομηθεί ένας νέος κόσμος βασισμένος στην ελευθερία, την ειρήνη και την ισότητα των ευκαιριών, αργοσβήνει.Η απογοήτευση επιστρέφει ειδικά στους πιο ευαίσθητους δέκτες των κοινωνικών μηνυμάτων, τους νέους της εποχής. Οι πλέον «ψυλλιασμένοι» αρχίζουν να παίρνουν αποστάσεις και κάποιοι διαλέγουν τη φυγή.
Όμως γρήγορα φάνηκε ότι ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος είχε αφήσει πίσω του μικρές φωτιές να σιγοκαίνε. Μικρές φωτιές που φούντωσαν όταν μοιράστηκαν ξανά οι σφαίρες της παγκόσμιας επιρροής. Οι νέοι κυρίαρχοι παίκτες έχοντας στο μυαλό τους την παγκόσμια ηγεμονία, οδήγησαν στην εποχή του ψυχρού πολέμου.
Στις χώρες του ανατολικού μπλοκ, κυριαρχούσε ο Σταλινισμός και η αντίληψη της τρίτης διεθνούς: ότι ο Σοσιαλισμός είναι νομοτέλεια, ότι θα έρθει σίγουρα όπου να ναι γιατί η ανάπτυξη θα οδηγήσει στην κατάρρευση των υφιστάμενων σχέσεων παραγωγής, δηλαδή στην κατάρρευση του καπιταλισμού: φανταστείτε την κοινωνία σαν μια κυρία με κορσέ. Όσο αναπτύσσεται, χοντραίνει και καθώς χοντραίνει διαρκώς, κάποια στιγμή ο κορσές (που είναι οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής) σπάει. Ε ο καπιταλισμός διαλύεται. Αυτό ήταν. Δουλέψτε λοιπόν εργάτες όσο πιο σκληρά μπορείτε για να σπάσει ο κορσές της κυρίας και να έρθει ο Κομμουνισμός…
Από την άλλη πλευρά, στην μητρόπολη του καπιταλισμού, στις ΗΠΑ, η ανάπτυξη δεν είναι ένα εργαλείο για κάτι άλλο, είναι αυτοσκοπός, είναι η ουσία της ελεύθερης αγοράς. Είναι η πρώτη ύλη του αμερικάνικου ονείρου. Αρχίζει λοιπόν ανάμεσα στα δύο αυτά μπλοκ, μια κούρσα ανταγωνισμού με όλα τα όπλα πάνω στο τραπέζι. Αξιοσημείωτη θέση καταλαμβάνουν τα όπλα του επικοινωνιακού και ιδεολογικού πολέμου. Στη Σοβιετική Ένωση η διαφωνία είναι αδιανόητη και στην καλύτερη περίπτωση σημαίνει εξορία.Αλλά και στις ΗΠΑ ο αντικομμουνισμός σαρώνει και στρώνεται σιγά-σιγά το έδαφος στον Μακαρθισμό. Οι ιδέες υποχωρούν, η μεγάλη ελπίδα ότι μπορεί πάνω στα ερείπια να οικοδομηθεί ένας νέος κόσμος βασισμένος στην ελευθερία, την ειρήνη και την ισότητα των ευκαιριών, αργοσβήνει. Η απογοήτευση επιστρέφει ειδικά στους πιο ευαίσθητους δέκτες των κοινωνικών μηνυμάτων, τους νέους της εποχής. Οι πλέον «ψυλλιασμένοι» αρχίζουν να παίρνουν αποστάσεις και κάποιοι διαλέγουν τη φυγή.
Λέει ο Γκίνσπεργκ, στο ποίημα του “Αμερική”:
Αμερική στα ‘δωσα όλα και τώρα είμαι ένα τίποτα
Αμερική δύο δολλάρια και εικοσιεπτά σεντς 17 του Γενάρη 1956
Πάει να μου στρίψει…….
Και αφού τα σέρνει στην Αμερική (άντε γαμήσου με τον πυρηνικό σου κώνο), λίγο πριν το τέλος του ποιήματος του συνεχίζει…
Αμερική, σαν ήμουνα εφτά χρονώ η μαμά μ’ έπαιρνε μαζί της στις συνεδριάσεις των κομμουνιστικών αχτίδων μας πουλάγανε στραγάλια μια χούφτα το κουπόνι μια πεντάρα το κουπόνι,
οι λόγοι ήτανε τζάμπα,
όλοι τους ήτανε χάρμα τρέφαν αισθήματα για την εργατιά,
υπήρχε τόση ειλικρίνια,
ιδέα δεν έχεις τι κομμάτι πράμα ήταν το κόμμα το 1935
ο Σκοττ Νήαρινγκ γέρος αλλ’ αρχοντάνθρωπος,
η Γιαγιά Μπλουρ μ’ έκανε κι έκλαιγα
κάποτε είδα τον ‘Ισραελ Αμτερ ολόκληρο.
Όλοι τους πρέπει να τανε κατάσκοποι….
Η ειρωνική αυτή διάθεση του Γκίνσπεργκ αποτυπώνει το κλίμα που έχει διαμορφωθεί στις ΗΠΑ της εποχής εκείνης.
Στο ίδιο του ποίημα συνεχίζει λίγο πιο κάτω….
Το Ρωσία θέλει να μας φάει ζωντανούς
Αυτό θέλει αρπάξει Σικάγο
Όμως αυτοί στους οποίους αναφέρεται ο Γκίνσπεργκ ναυάγησαν μέσα στις ίδιες τις βεβαιότητες τους
Για παράδειγμα ο Νήαρινγκ σοσιαλιστής και μετέπειτα κομμουνιστής οικονομολόγος, έγραψε το «The brave new world” μετά την επίσκεψη του το 1956 στη Σοβιετική Ένωση και την Κίνα… ένας νέος κόσμος που σήμερα δεν υπάρχει.
Η ειρωνεία, φίλες και φίλοι, η πικρή διάθεση, είναι η καταγγελία του αδύναμου. Αυτού που ξέρει πως είναι λάθος αυτό που υπάρχει αλλά δεν έχει κι ένα άλλο σχέδιο έτοιμο για να προτείνει, ούτε και νοιώθει ικανός να τα βγάλει πέρα σε μια μεγάλη σύγκρουση με το κυρίαρχο ρεύμα και τους μηχανισμούς του. Και μετά είναι η παραίτηση, είναι η φυγή.
Το μεγαλειώδες έργο του Κέρουακ «Στο Δρόμο» που σηματοδότησε τη γενιά της beat λογοτεχνίας, έχει στον πυρήνα του αυτή τη φυγή, είναι ολόκληρο μια μεγάλη ερώτηση. Ένα μεγάλο “γιατί”. Ο Κέρουακ, κατά τη γνώμη μου, είναι ο Καβάφης της Αμερικής και το έργο του «Στο Δρόμο» είναι η «Ιθάκη» της Αμερικής.
Η ειρωνεία, φίλες και φίλοι, η πικρή διάθεση, είναι η καταγγελία του αδύναμου. Αυτού που ξέρει πως είναι λάθος αυτό που υπάρχει αλλά δεν έχει κι ένα άλλο σχέδιο έτοιμο για να προτείνει, ούτε και νοιώθει ικανός να τα βγάλει πέρα σε μια μεγάλη σύγκρουση με το κυρίαρχο ρεύμα και τους μηχανισμούς του. Και μετά είναι η παραίτηση, είναι η φυγή.
Με την ευκαιρία ας ακούσουμε την «Ιθάκη» αλλά τώρα θα το κάνουμε ανάποδα. Αφού ακούσαμε το ουρλιαχτό στα Ελληνικά, ας ακούσουμε την Ιθάκη στα Αγγλικά από τον Σον Κόνερυ και μουσική υπόκρουση από τον Βαγγέλη Παπαθανασίου
H “Ιθάκη” στα Αγγλικά από τον Σον Κόνερυ και μουσική υπόκρουση από τον Βαγγέλη Παπαθανασίου
Γράφει σε κάποιο σημείο ο Κέρουακ έχοντας βγει στο δρόμο για το μεγάλο του ταξίδι
με τούτο τον πόθο να φτάσω στον προορισμό μου…
Όμως και οι δυο, και ο Καβάφης και ο Κέρουακ, θα ανακαλύψουν κάποια στιγμή ότι στο τέλος ούτε προορισμός υπάρχει… Ο Καβάφης κλείνει την Ιθάκη του, όπως γνωρίζετε, ως εξής:
Και αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δε σε γέλασε
Ετσι σοφός που έγινες με τόσο πείρα
Ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν…
Ενώ ο Κέρουακ λίγο πριν κλείσει το μυθιστόρημα του, γράφει
Ο γέρο-Ντην έφυγε είπα από μέσα μου, και δυνατά: «Θα τα καταφέρει». Σκεφτόμουν τον Ντην, και πως είχε ξαναπάρει το τραίνο και έκανε παραπάνω από τρεις χιλιάδες μίλια σ’ αυτή την τρομερή χώρα και ποτέ δεν έμαθε τελικά γιατί είχε έρθει εδώ, εκτός από το να με δει…
Και ίσως τελικά αυτή να είναι η απάντηση που δίνει η λογοτεχνία για την κρίση.
«Όλα είναι δρόμος» που είπε και ο Παντελής Βούλγαρης.
Θα προχωράμε μέσα στην νύχτα μέχρι να χαθούμε και χωρίς να μάθουμε ποτέ γιατί υπήρξαμε και βέβαια ούτε γιατί χαθήκαμε. Αυτή είναι η απάντηση μας, η αβεβαιότητα είναι που τρέφει τον δρόμο και τον προορισμό, όχι η βεβαιότητα. Ας έχουμε οι αβέβαιοι, τουλάχιστον αυτή τη σιωπηλή περηφάνεια… Ας έχουμε και εμείς μια βεβαιότητα…
Κλείνοντας, θα ήθελα να αφιερώσω ένα μικρό ποιηματάκι σε όλους εκείνους τους beat λογοτέχνες, στον Jack Kerouac, τον Ginsberg, τον παππού όλων μας και ταυτόχρονα επικηρυγμένο της λογοτεχνίας Ουιλιαμ Μπάροουζ όπως πολύ επιτυχημένα χαρακτήρισαν πρόσφατα σε γραπτά τους ο Ικαρος Μπαμπασάκης και ο Αναστάσης Βιστωνίτης, αλλά και τους bebop τζαζίστες μουσικούς της εποχής εκείνης, τον Coleman Hawkins, τον Τσάρλι Πάρκερ και τόσους άλλους που είναι αδύνατον να αναφέρω ή που δεν γνωρίζω καν…
On the road-Στο δρόμο
Πόση τρελή λαχτάρα έχω για όσα πέρασαν
και γλίστρησαν σα νερό μέσα απ’ τα χέρια μου
Και πόσο προδοτικό είναι αυτό
να νοιώθεις
ότι το παρελθόν κάθε στιγμή σε δυναστεύει
Και πόση λύσσα μου δίνει αυτή η ανημπόρια
και με οπλίζει
για να ακυρώνω κάθε βεβαιότητα
που μου έχουν ετοιμάσει για να ζήσω
Εγώ που ποτέ δεν θα απολαύσω τίποτα «πολύ»
που δεν έχω ήπειρο καμία να κατακτήσω
θα εκδικηθώ το παρελθόν, ξοδεύοντας το μέλλον
Όλα είναι δρόμος λοιπόν. Είναι μια σπατάλη, που όμως κάτι νέο μπορεί να γεννήσει όπως η beat γενιά γέννησε το κίνημα της αμφισβήτησης της δεκαετίας του ’60.
Κάτι νέο που χρειαζόμαστε και σήμερα για να ξεπεράσουμε το υπέρμετρο μικροαστισμό του χτες για να κάνουμε επιτέλους κάτι που πραγματικά να αξίζει.
Κι αν στο τέλος μείνει μόνο η σπατάλη, όπως λέει κι ο ποιητής, «η Ιθάκη δε σε γέλασε»…
Ας κλείσουμε με λίγη ρομαντική διάθεση από τον Charlie Parker
Summertime by Charlie Parker
Γεννήθηκα στο Μπραχάμι όταν ακόμη υπήρχαν οικόπεδα, ελαιώνες και αλάνες. Μεγάλωσα πετώντας αετό, παίζοντας μπάλα και κρυφακούγοντας τις συζητήσεις των μεγαλύτερων για τη Δικτατορία, την πρόοδο και την Αριστερά. Αγάπησα τις ιδέες και τα Γιάννενα. Τη θάλασσα και την Πάτμο.
Έκανα φίλους (στις φίλες είχα μια δυσκολία) αγαπημένους.
Διδάχτηκα και δίδαξα.
Έκανα μικρά ταξίδια σε μέρη που λάτρεψα. Θυμάμαι δυο στιγμές-ακολουθίες κυμάτων, έτσι από πείσμα γιατί εκείνες τις στιγμές είπα στον εαυτό μου: αυτό θα το θυμάσαι για πάντα…
Σπούδασα Μαθηματικά και λάτρεψα τη Στατιστική και την πολιτική έρευνα.
Νοιώθω ότι δεν πήγα και στον βρόντο αλλά αυτό με φοβίζει. Το παρόν και το μέλλον άρχισαν να μαζεύουν σύννεφα και εγώ βουλιάζω στον καναπέ μου όλο και περισσότερο.
Χρειαζόμαστε και πάλι τις ιδέες και εγώ πιο πολύ από εσάς…
