Ναι ρε «Φραγκοσυριανή» …ΜΑΡΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ
Γράφει ο Νικος Θεοδωράκης
Ήταν Φεβρουάριος του 2000 , σε μια από τις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ζητούσαν να ψηφίσουμε «Ότι καλύτερο είδα και άκουσα» η Θεσσαλονίκη ψηφίζει το τραγούδι και την ταινία του αιώνα.
Ε, καλά είπα , σίγουρα θα δεις να βγαίνει πρώτο κανένα τραγούδι με τα νέα φυντάνια που μας σερβίρει η τηλεόραση.
Είχα ετοιμάσει για την «Πανσέληνο» ένα θέμα για τζαζ , το σταμάτησα και άρχισα να γράφω για το τραγούδι που ήθελα να ψηφίσω. Έγραψα με κεφαλαία «Φραγκοσυριανή» , οι συνάδελφοι με έβλεπαν με απορία, τι έγινε ρε Θεοδωράκη , προδώσαμε την τζαζ. Μπορεί να είμαι τρελαμένος για την τζαζ αλλά πιστεύω ότι ο Μάρκος Βαμβακάρης και τα τραγούδια του έδωσαν άλλο αέρα στην Ελληνική μουσική.
Ο Μάρκος ήταν ένας λαϊκός μουσικός σαν τον Louis Armstrong, εάν ζούσε στην Αμερική σίγουρα θα γνώριζε μεγάλη επιτυχία, τράβηξε τα ίδια βάσανα, τραγούδησε τα ίδια ντέρτια ,τον έφαγε η «μαρμάγκα» που έλεγαν οι παλαιοί , τον ξεζούμισαν και μετά τον ξέχασαν οι διευθυντάδες των εταιρειών. Στο μυαλό μου ήρθε η εικόνα του , γύρισα πίσω στα χρόνια , χειμώνας του 1967 , δύσκολα νεανικά χρόνια , χούντα , εμείς πιτσιρικάδες σκαρώναμε διάφορα μουσικά συγκροτήματα . Στις Κουκουβαουνες υπήρχε ένα μπουζουξίδικο «Ο ξενύχτης»,έμαθα ότι ο ντραμίστας της ορχήστρας πούλαγε ένα τύμπανο και κάτι πιατίνια σε καλή τιμή.
Στο μαγαζί έπαιζαν ο Λαύκας, ο Παπαϊωάννου ,και ο Μάρκος Βαμβακάρης. Πήγα μαζί με το φίλο μου τον Μήτσο νωρίς , είχαν πρόβα και ήταν ευκαιρία για μας που ήμασταν πιτσιρικάδες να αγοράσουμε τα τύμπανα και να δούμε τι μουσικές παίζουν σε αυτό το μαγαζί , ο ντράμερ μας έβαλε σε μια γωνία , μας έφερε και δυο γκαζόζες και περιμέναμε. Εκεί φίλε ,είδα μερικά από τα καλύτερα στελέχη της εθνικής ομάδας της λαϊκής μας μουσικής ,μπορεί να άκουγα τα τραγούδια τους στα γλέντια των γονιών και το μεσημέρι της Κυριακής στο ραδιόφωνο που πάντα έπαιζε λαϊκά τραγούδια αλλά ποτέ δεν είχα δει ζωντανά τέτοια ορχήστρα. Ψάθινες καρέκλες στο πάλκο , πρώτη σειρά , Παπαϊωάννου , Λαύκας , Μπάμπης Τσετίνης, και στη μέση ένας βαρύς και ασήκωτος μουσικός με αγκαλιά το μπουζούκι.
-Αυτός είναι ρε ο Βαμβακάρης ,μου λέει ο Μήτσος .
Ήταν στημένος καταμεσής στο πάλκο και έμοιαζε σαν το άγαλμα του Δια στον Παρθενώνα ,όπως το είχα δει σε κάτι εγκυκλοπαίδειες, μόνο που αντί για κεραυνούς έριχνε ταξίμια …. Τραγούδησε για λίγο , λόγω πρόβας , «τα ματόκλαδα» που το ήξερα από τα ακούσματα στο σπίτι, η φωνή του ήταν βραχνή σαν μπλουζίστας από τη Νέα Ορλεάνη
Αγόρασα τα τύμπανα από τον ντραμίστα ,δεν θυμάμαι τι τα έκανα, δεν ξέχασα ποτέ όμως τη μορφή του Μάρκου Βαμβακάρη. Έπειτα από μερικές εβδομάδες πήγαμε επίσκεψη σε κάτι συγγενείς της μάνας, πρόσφυγες από τη Σμύρνη , στην Κοκκινιά. Ο ένας είχε ένα καφενείο με μπιλιάρδα και ποδοσφαιράκια ,μας κέρασαν έπαιξα και στα ποδοσφαιράκια με τα ξαδέλφια και μετά βγήκαμε για βόλτα . Απέναντι από το καφενείο υπήρχε ένα σπίτι που είχε κρεμασμένα στους τοίχους της αυλής κλούβια με καναρίνια, πολλά κλουβιά, ένας γέροντας τεράστιος με ένα άσπρο βαμβακερό φανελάκι , καθόταν και έπινε τον καφέ του, ήταν ο Μάρκος Βαμβακάρης . Έμεινα κολλημένος , χάζεψα , μπορώ να σας περιγράψω και σήμερα το χώρο , αυλή ασπρισμένη, λουλούδια σε τενεκεδένιες γλάστρες, και ο Δίας εκεί με το τσιγάρο στο χέρι…… κοιτώντας το άπειρο , απλές κινήσεις στον τρόπο που έπινε τον καφέ, θεριακλής που λέγαμε…
Ο Βαμβακάρης πέθανε τον Φεβρουάριο του 1972 σε ηλικία 67 ετών , πάμφτωχος. Γεννήθηκε στη Σύρο το 1905, στη συνοικία Σκαλί της Άνω Χώρας, από φτωχή οικογένεια. Από μικρός δούλευε ακολουθώντας τον πατέρα του στο μεροκάματο. Πήγε στις τρεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, και 12 χρονών το έσκασε για τον Πειραιά , όπου δούλευε καρβουνιάρης. Γρήγορα έμπλεξε με την μαγκιά της πόλης, το 1924 άρχισε να παίζει μπουζούκι, ένα όργανο για το οποίο έλεγε, ότι μόλις το έπιασε στα χέρια τρελάθηκε, ορκίστηκε ότι εάν δεν το μάθαινε θα έκοβε τα χέρια του. Παράτησε τη δουλεία και αφοσιώθηκε σε αυτό , έμαθε δρόμους , κουρδίσματα, όλα τα μυστικά. Έφαγε καμιά δεκαριά χρόνια μέχρι να μπει στο παιχνίδι, είχε ταλέντο και το 1933 ηχογραφεί το πρώτο του τραγούδι. Το 1934 εμφανίζεται η «ξακουστή τετράς του Πειραιά» -Βαμβακάρης, Μπάτης Παγιουμτζης, Δελκας , είναι η εποχή που το ρεμπέτικο αλλάζει , φεύγει από τους τεκέδες , δεν ασχολείται μόνο με τους «χαρμάνηδες» αλλά αγγίζει μεγάλες μάζες πληθυσμού
Μέχρι το 41 έχει γράψει σε δίσκους τα περισσότερα τραγούδια του, είναι ο πρώτος που γράφει τραγούδια με μπουζούκι , «Φραγκοσυριανή» «Αντιλαλούν οι φυλακές», «όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά», «τα δυο σου χέρια πήρανε» και αλλά πολλά , ο Μάρκος γράφει συνεχεία τραγούδια , η εδραίωση του ανοίγει τον δρόμο σε νέους δημιουργούς όπως ο Τσιτσάνης, ο Παπαϊωάννου και πολλοί άλλοι. Μετά τον πόλεμο, συνεχίζει να γράφει, οι εταιρείες όμως θέλουν αλλά τραγούδια και τον κάνουν στην άκρη , του λένε ότι οι καιροί έχουν αλλάξει και άλλες συνήθειες κυριαρχούν. Σιγά-σιγά η κατάσταση για τον Βαμβακάρη γίνεται εξαιρετικά δύσκολη. Μένει χωρίς δουλειά , έχει προβλήματα υγείας (παραμορφωτική αρθρίτιδα),όμως έχει και μικρά παιδία να θρέψει, βγαίνει στη γύρα και παίζει μπουζούκι όπου νάνε για να ζήσει την οικογένεια. Η κατάσταση βελτιώθηκε όταν ο νεαρός τραγουδιστής Μπιθικώτσης ηχογραφεί μερικά τραγούδια του ( Τα ματόκλαδα , αντιλαλούν οι φυλακές κ.α)
Από το 1960 μέχρι το 1967 ηχογραφεί λίγα τραγούδια , όμως οι διάφορες αρρώστιες τον αχρηστεύουν , τελευταία εμφάνιση του Μάρκου έγινε στο κέντρο του Σαμπάνη το 1971. Ο Μάρκος Βαμβακάρης είναι ο δημιουργός του σύγχρονου τραγουδιού της πόλης. Μέσα από τα ακούσματα , που κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα στις αρχές του αιώνα ,διαμόρφωσε ένα νέο μουσικό είδος , το οποίο κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες διαδόθηκε σαν τρόπος έκφρασης και αποτέλεσε την κύρια επιρροή για τους νεώτερους και τη βάση του λαϊκού μας τραγουδιού. Ο Βαμβακάρης υπάρχει μέσα στον Τσιτσάνη , όπως υπάρχει και στον Μάνο Χατζιδάκι. Η Σύρος , ο οικογενειακός περίγυρος , η Ελληνική Ιστορία , οι πρόσφυγες , οι μπουζουξήδες, ο Πειραιάς , η φτώχεια , διάφορα επαγγέλματα , οι φύλακες , η Κοκκινιά. Κάθε σημαντικό γεγονός , αλλά και λεπτομέρειες της ζωής περνούν μέσα από τα τραγούδια του , που είναι γραμμένα με εξαιρετικά ασυνήθιστη ειλικρίνεια και θαυμαστή λυρική απλότητα.
Ένας από τους εκλεκτούς λαϊκούς βάρδους ο Άκης Πάνου γράφει για τον Βαμβακάρη.
«Ψάχνοντας να βρούμε το αυθόρμητο στοιχείο , το πηγαίο , το ασυμβίβαστο στοιχείο, βρίσκουμε τον Μάρκο σαν δημιουργό.
Και είναι δύσκολη η θέση του γιατί παντρεύει το δημιουργό με έναν άνθρωπο, που είναι ταυτόχρονα οικογενειάρχης και πατέρας.
Είναι δηλαδή ρεμπέτης και δεν το αρνείται, χωρίς όμως να το πηγαίνει στο τα πετάμε όλα, αυτά που λέμε ρεμπετ ασκέρι, ενώ κάποιοι από την παρέα του ήτανε ρεμπέτες με αυτή την έννοια.
Είναι μια μοναδική περίπτωση. Είναι ο οικογενειάρχης, που όμως δεν κάνει παραχωρήσεις σ αυτό που γράφει , σ αυτό που δίνει , για χάρη της οικογένειας η του σπιτιού του.
Αυτό που γράφει , γράφεται, και πολύ λίγο τον ενδιαφέρει , αν θα έχει καλές η κακές κριτικές.
Ακόμα ο Μάρκος είναι ο πρώτος που ανοίγει την πόρτα στις εταιρείες , ο πρώτος που σπάει το φράγμα , σε χρόνο ανύποπτο, και περνάνε οι πάντες. Για να φτάσει όμως και κάποτε η ώρα να του κλείσουνε την πόρτα».
Ο Βαμβακάρης έγραψε τραγούδια, ερωτικά , κοινωνικά , χασικλίδικα και κοσμοπολίτικα , εκτός από τον ίδιο αρκετοί τραγουδιστές , όπως ο Τσιτσάνης, η Γκρέυ , ο Μπιθικώτσης, ο Στρ. Διονυσίου , ο Περπινιάδης η Γιώτα Λύδια κ.α ,τα ερμήνευσαν όσο ζούσε, ενώ στις επόμενες δεκαετίες πολλά τραγούδια του ηχογραφούνται ξανά και ξανά , το έργο του αποτελεί τη βάση του ρεμπέτικου για τις νεότερες γενιές που τον ανακαλύπτουν και τον τραγουδούν.
Σήμερα ο Βαμβακάρης είναι ένα μυθικό πρόσωπο , δεν θα μπορούσα λοιπόν να μην ψηφίσω σαν τραγούδι του αιώνα την περίφημη «Φραγκοσυριανή»
